✍ اسفندیار خدایی
گوشیهای هوشمند بیش از هر اختراع دیگری زندگی بشر را دگرگون کردهاند. این ابزار جادویی نه تنها بسیاری از وسایل و فناوریهای پیشین را به حاشیه برده، بلکه آنها را عملاً جایگزین کرده است؛ از رادیو، تلویزیون، روزنامه و کتاب گرفته تا کامپیوتر، دوربین عکاسی، ضبطصوت، ساعت مچی، تلفن عمومی، عابربانک و ماشینحساب، و دهها نمونهٔ دیگر. اما تحول ناشی از گوشیهای هوشمند تنها محدود به ابزارها نیست؛ مدارس و معلمان سنتی، بانکها، واسطهها، دلالها، بازارها و بسیاری از مشاغل نیز با چالشهای جدی مواجه شدهاند. افزون بر این، با ظهور هوش مصنوعی، طیف جدیدی از مشاغل—مانند پزشکان عمومی، مترجمان، کارگران، نگهبانان، دامپزشکان، مشاوران حقوقی و رانندگان—در معرض دگرگونی یا حذف تدریجی قرار گرفتهاند.
تأثیر گوشیهای هوشمند اما فراتر از جایگزینی ابزارها و مشاغل است. این وسیله امروز به «مرکز فرماندهی» زندگی انسان تبدیل شده و نقشی تعیینکننده در تفکر، تصمیمگیری، ارتباطات و سبک زندگی ما ایفا میکند. با وجود تمام مزایای شگفتانگیز آن، یکی از بزرگترین چالشهای عصر حاضر، وابستگی افراطی به گوشی و فضای دیجیتال است. اثرات این اعتیاد میتواند به همان اندازه خطرناک باشد که اعتیاد به مواد مخدر، ابتلا به سرطان یا تصادفات رانندگی؛ سلامت جسمی و روانی، کارایی شغلی، اقتصاد خانواده و حتی روابط اجتماعی و خانوادگی را تهدید میکند. بنابراین، اگرچه گوشیهای هوشمند خدمات شگفتانگیزی ارائه میدهند، نمیتوان به سادگی ادعا کرد که انسان امروز خوشبختتر از قبل از اختراع آنهاست.
اعتیاد به گوشی و شبکههای اجتماعی پدیدهای نسبتاً جدید است که پیامدهای اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و اخلاقی آن هنوز بهطور کامل در پژوهشهای علمی بررسی نشده است. تقریباً همهٔ متخصصان و مشاوران بر این نکته اتفاق نظر دارند که استفاده از گوشی باید کنترل و محدود به ساعات مشخصی شود، اما این تنها یک توصیهٔ کلی است. واقعیت این است که در مواجهه با وسوسههای این ابزار جادویی، نمیتوان تنها با نصیحت و اتکاء به ارادهٔ فردی به نتیجه رسید.
شاید شما هم بارها تصمیم گرفتهاید استفاده از گوشی را محدود کنید تا به زندگی، کار، خانواده یا سلامت خود بیشتر برسید، اما همان روز نخست شکست خوردهاید و حتی تصمیم خود را فراموش کردهاید. جذابیتهای بیپایان گوشی و شبکههای اجتماعی بهراحتی ما را درگیر میکنند و ارادهٔ لحظهای دوام چندانی ندارد.
استفاده از اپلیکیشنها برای کنترل گوشی
استفاده از اپلیکیشن برای کنترل گوشی ممکن است در نگاه اول متناقض به نظر برسد. چگونه ممکن است از خود گوشی برای رهایی از اعتیاد به گوشی کمک گرفت؟ تجربهٔ عملی نشان میدهد این روش بسیار مفید است. این اپها با ایجاد یک «مانع خارجی» و «وقفهٔ هوشمند»، چرخهٔ رفتارهای ناخودآگاه ما را قطع میکنند. مواجهه با صفحهٔ قفل یا تایمر هنگام باز کردن برنامه، مغز را از حالت خودکار خارج کرده و فرصتی برای تصمیمگیری آگاهانه فراهم میکند. این وقفهٔ کوتاه همان لحظهای است که به شما اجازه میدهد بپرسید: آیا واقعاً نیاز به این استفاده دارم یا صرفاً تحت تأثیر یک عادت وسوسهانگیز هستم؟
این اپلیکیشنها برخلاف تصمیمات ما انسانها که تحت تأثیر خستگی، استرس یا ضعف لحظهای شکسته میشوند، قوانین مکانیکی ثابت و غیرقابل چانهزنی ایجاد میکنند. آنها میتوانند مدت استفاده را دقیق ثبت کنند، پس از رسیدن به حد تعیینشده دسترسی را مسدود کنند و حتی مسیرهای دور زدن را ببندند. این اپها نقش یک «نگهبان همیشگی» را ایفا میکنند و باعث شکلگیری یک «مرز رفتاری» میشوند که بهتدریج به آن عادت میکنیم. مزیت مهم آنها این است که دقیقاً در همان نقطهای عمل میکنند که وسوسه