عملیات هفت اکتبر و موازنه جدید قدرت در خاورمیانه
🔹 مجله فارن افرز
✍ ولی نصر استاد دانشگاه جانز هاپکینز
🌿 ترامپ در جریان سفر به خاورمیانه چندین اقدام غیرمنتظره انجام داد که حتی چند هفته قبل از آن نیز قابل پیش‌بینی نبود. یکی از این اقدامات، ملاقات غافلگیرکننده او با احمد الشرع، رهبر جدید سوریه، و لغو تحریمهای آمریکا علیه این کشور بود، علیرغم سابقه الشرع به عنوان رهبر یک گروه اسلامگرای تندرو. مورد دیگر، تصمیم او برای عدم گنجاندن اسرائیل در برنامه سفرش بود، با وجود تلاش‌های مستمر دولت او برای پایان دادن به جنگ در غزه. این سفر پس از تصمیم دولت آمریکا در اوایل ماه مه برای امضای آتش‌بس دوجانبه با حوثی‌های یمن انجام شد، بدون مشورت یا مشارکت اسرائیل. این تحولات، همراه با آغاز گفت‌وگوهای مستقیم ترامپ با ایران — اقدامی که اسرائیل به شدت با آن مخالف است اما رهبران عرب خلیج فارس از آن استقبال کرده و حتی به تسهیل آن کمک کردند — نشان می‌دهد که توازن قدرت منطقه‌ای پس از حمله حماس به اسرائیل در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ تا چه حد تغییر کرده است.
تغییر چهره ژئوپلیتیک خاورمیانه
جنگ غزه چهره ژئوپلیتیک خاورمیانه را دگرگون کرده است. در سال‌های پیش از حمله ۷ اکتبر، عربستان سعودی، امارات متحده عربی و دیگر کشورهای خلیج فارس، همانند اسرائیل، ایران و ائتلاف نیروهای نیابتی آن را بزرگ‌ترین تهدید منطقه می‌دانستند. آن‌ها از سیاست «فشار حداکثری» دولت اول ترامپ علیه تهران حمایت کردند و به عادی‌سازی روابط با اسرائیل روی آوردند. اما امروز وضعیت به شدت تغییر کرده است. پس از بیست ماه جنگ، ایران دیگر آن تهدید سابق برای جهان عرب به نظر نمی‌رسد. در مقابل، اسرائیل بیش از پیش به یک هژمون منطقه‌ای تبدیل شده است.
در این میان، متحدان عرب واشنگتن و اسرائیل در دو جبهه متضاد درباره مزایای یک توافق هسته‌ای جدید قرار گرفته‌اند. اسرائیل همچنان هرگونه توافق را خط نجات جمهوری اسلامی می‌داند و از دولت ترامپ خواسته‌است به جای دیپلماسی، با اقدام نظامی تأسیسات هسته‌ای ایران را نابود کند. اما کشورهای خلیج فارس از وقوع جنگی جدید و بالقوه غیرقابل کنترل در همسایگی خود هراس دارند و حل دیپلماتیک اختلاف با تهران را برای امنیت و ثبات منطقه حیاتی می‌دانند. آن‌ها همچنین از شکل‌گیری خاورمیانه‌ای که اسرائیل در آن دست باز داشته باشد، حتی در صورت عادی‌سازی روابط، نگران هستند. در تلاش برای ایجاد توازن جدید بین اسرائیل و ایران، کشورهای خلیج فارس به بازیگران اصلی فشار ترامپ برای توافق هسته‌ای جدید تبدیل شده‌اند. هدف مشترک آن‌ها تبدیل شدن به محور نظم منطقه‌ای بازتعریف شده است.
شکست سیاست فشار
برای درک عمق تغییر موضع کشورهای خلیج فارس درباره ایران، یادآوری واکنش عربستان و امارات به اولین توافق هسته‌ای آمریکا و ایران یک دهه پیش ضروری است. هنگامی که ایران و آمریکا در ژوئیه ۲۰۱۵ برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) را امضا کردند، کشورهای خلیج همانند اسرائیل نگران بودند که این توافق نفوذ منطقه‌ای ایران را تقویت کند. در آن زمان، جهان عرب هنوز در حال بهبودی از قیام‌های مردمی بهار عربی در سال‌های ۲۰۱۰-۲۰۱۱ بود که حاکمان قدرتمند سابق را سرنگون کرده و به جنگ‌های داخلی در لیبی، سوریه و یمن دامن زده بود. ایران از این آشفتگی‌ها بهره برد و حوزه نفوذی از شبه‌جزیره عربستان تا شامات ایجاد کرد. بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، در سخنرانی مارس ۲۰۱۵ خود در کنگره آمریکا هشدار داد: «اکنون ایران بر چهار پایتخت عربی — بغداد، دمشق، بیروت و صنعا — تسلط دارد.» کشورهای عرب خلیج فارس نیز همانند اسرائیل نگران بودند که آمریکا در پیگیری توافق هسته‌ای، تهدید روزافزون جمهوری اسلامی و نیروهای نیابتی آن را نادیده گرفته است. در همان ماه، عربستان اعلام کرد که رهبری مداخله نظامی در یمن علیه حوثی‌ها — گروه شورشی که حوزه نفوذ ایران را به شبه‌جزیره عربستان گسترش می‌داد — را بر عهده گرفته است.
اسرائیل و متحدان خلیج فارس آمریکا شاید چشم‌انداز هژمونی ایران در خاورمیانه را بیش از حد بزرگنمایی کرده بودند، اما نمی‌شد انکار کرد که آشفتگی جهان عرب توازن قدرت منطقه را به نفع ایران تغییر داده بود. برای مخالفان خاورمیانه‌ای برجام، این توافق صرفاً درباره توانایی‌های هسته‌ای ایران نبود، بلکه به تأثیر نسبی ایران نیز مربوط می‌شد. بر اساس مفاد این توافق، ایران تنها با پذیرش محدودیت‌های برنامه هسته‌ای خود از لغو تحریمها بهره‌مند می‌شد و الزامی به کنترل نیروهای نیابتی خود در منطقه نداشت. در نتیجه، این توافق در حالی که ایران را از دستیابی به سلاح هسته‌ای بازمی‌داشت، می‌توانست نفوذ آن را افزایش دهد. بنابراین، کشورهای عرب دست به دست اسرائیل دادند تا بر این نقص تأکید کنند و از آن برای تضعیف برجام...👇
لینک متن کامل مقاله
https://khodaee.wordpress.com/2025/06/10/%d9%81%d8%a7%d8%b1%d9%86%d8%a7%d9%81%d8%b1%d8%b2-%d9%85%d9%88%d8%a7%d8%b2%d9%86%d9%87-%d8%ac%d8%af%db%8c%d8%af-%d9%82%d8%af%d8%b1%d8%aa-%d8%af%d8%b1-%d8%ae%d8%a7%d9%88%d8%b1%d9%85%db%8c/